Czarne święto (reż. Mario Bava, 1963)

Nie ma chyba lepszego momentu na napisanie recenzji tego tytułu, jak ten właśnie teraz, gdy mimo letniej pory roku nastaje zimny wieczór, gdy krople deszczu coraz częściej uderzają o okno, naprzeciw którego siedzę, gdy grzmoty zbliżającej się burzy biją w niebo coraz mocniej, a komputer, na którym właśnie piszę, działa coraz wolniej; psuje się nie wiedzieć czemu i wszystko wskazuje na to, że lada chwila się wyłączy. I wtedy też zapewne zgaśnie światło lampy oświetlającej mój pokój, chwilę później z kuchni rozlegnie się hałas bitych naczyń, a kiedy do niej pójdę, by sprawdzić co się dzieje, z niewiadomego źródła włączy się nagle jakaś kiczowata muzyka zwiastująca zbliżające się niebezpieczeństwo. Lub chociaż demoniczny śmiech jakiegoś upiora. W przeciwnym razie będę bardzo zawiedziony.

Czarne święto to obraz składający się z trzech nowel, różnych stylistycznie i tworzących zbiór nierówny, ale dosyć spójny, dzięki specyficznemu "charakterowi pisma" włoskiego reżysera. Dają one swego rodzaju przekrój przez historię kina grozy - od całkiem nowatorskiego wówczas, proto-slasherowego giallo* przez horror wampiryczny, a na klasycznym ghost story kończąc. Wspomnieć też należy o prologu i epilogu, których bohaterem jest sam Boris Karloff, a które stanowią oczywiście klamrę spinającą poszczególne nowele w całość. Klamrę szalenie istotną, w końcu na starcie odpowiednio ustawiającą widza, poprzez podkreślenie charakteru całości. "Podejdźcie bliżej, proszę - z uśmiechem na twarzy mówi do nas nieśmiertelny odtwórca pierwszej w historii kina roli potwora Frankensteina - Pozwólcie, że przedstawię wam trzy krótkie historie pełne terroru i sił nadprzyrodzonych. Mam nadzieję, że nie przyszliście do kina sami. Jak dowiecie się z filmu, zjawy i wampiry są wszędzie. Być może jeden z nich siedzi właśnie obok was. Tak, one także chodzą do kina, zapewniam was. (...)"

Pierwsza historia nosi tytuł Telefon, jest bardzo naiwna, ale i zupełnie nieprzewidywalna. Bohaterką jest kobieta, której przeszłość naznaczona jest wydaniem w ręce władz pewnego zbrodniarza; bohaterka, której sumienie niewątpliwie dręczy coś więcej niż tylko ten wspomniany "czyn obywatelski". I oto pewnej nocy nie przestaje dzwonić telefon, a gdy kobieta podnosi słuchawkę, słyszy tajemniczy głos obiecujący jej śmierć; dzwoni wiele razy, za każdym razem opisując każde jej kolejne działanie, czym podkreśla, iż wszystko widzi, jest tuż obok niej. Strach i paranoja narastają, czemu towarzyszy kojarząca się z pastiszem kryminału muzyczka, z jednej strony neutralizująca potencjalne napięcie, z drugiej dodająca historii specyficznego, be-klasowego uroku. Ale gdzieś w połowie, za pomocą tradycyjnej, ale jakże pasującej tu zagrywki, pojawia się suspens godny najlepszych dokonań Hitchcocka. Po nim zaś dochodzi do zaskakującej przewrotki dającej całości ironicznego (ale nie prześmiewczego) tonu. I Telefon okazuje się rzeczą bardziej przemyślaną, niż mogłoby to się na początku wydawać.

Gorzej z nowelą pt. Wurdulak, mieszanką gotyckiego horroru i taniego melodramatu, w takim samym stopniu romantyczną, co kiczowatą, a pod względem dramaturgii - udaną tylko w kilku miejscach. Tym razem przenosimy się do XIX-wiecznej Rosji, gdzie grasuje tytułowy potwór, będące w gruncie rzeczy lokalną "odmianą" starych, dobrych wampirów. Bohaterem jest samotny jeździec, który w burzową noc trafia do posiadłości zamieszkanej przez pewną rodzinę oczekującą powrotu rządzącego nią hrabiego, który, tak się składa, udał się na polowanie na gracującego w okolicy wiadomego potwora. Rzecz straszliwie naciągana i do pewnego miejsca przewidywalna, w głównej mierze przegadana i portretowana muzyką straszącą widza dosyć pretensjonalnie. Typowa klasa B, chciałoby się napisać, gdyby nie to, że w pewnym momencie historia zaczyna zmierzać w nieco innym, niż wcześniej kierunku i w kilku miejscach zaczyna wiać najprawdziwszą grozą. Kończy się niekoniecznie oryginalnie, ale na przekór masowym gustom. A więc jednak nie jest źle.

Na koniec pozostaje opowieść pt. Kropla wody, która niespodziewanie okazuje się istnym majstersztykiem kina grozy. Trochę tandetna, czy może raczej przestarzała z perspektywy dnia dzisiejszego, wydawać się może charakteryzacja straszącego tu upiora, ale poza tym widzę same plusy. Co chyba najbardziej zaskakujące, to fakt, że jest to rzecz do bólu klasyczna i bardzo prosto skonstruowana. Ze standardowego ghost story pan Bava wyciska jednak tak dużo, że chyba więcej się już po prostu nie da. Osią fabuły jest kradzież pierścienia należącego do zmarłej spirytualistki, do czego dopuszcza się pewna pielęgniarka, a co skazuje ją na - oczywiście - noc pełną strachu. Ją i samych widzów. Tym razem ilustrująca poczynania bohaterki muzyka nie powoduje już żadnego uśmiechu na twarzy, a współtworzy wraz z kolejnymi niezwykłymi obrazami rasowy horror. Mroczny, niepokojący i nie pozwalający ani na chwilę oderwać oczu od ekranu. Szczególne wrażenie robi tradycyjne, ale jakże efektywne wykorzystanie naturalnych (lub prawie naturalnych) dźwięków otoczenia, z kapaniem tytułowej kropli wody na czele, a także specyficzne operowanie sztucznym oświetleniem - oto spowite mrokiem nocy mieszkanie rozjaśniają głównie pioruny, a światło jakie dają dalekie jest od widoku, jaki znamy z naszej szarej rzeczywistości. To co wyprawiał tu Bava wraz z zespołem oświetlaczy dało niesamowite efekty, spychające Kroplę wody w rejony zarezerwowane dla poetyki surrealizmu.

Nie będzie chyba przesadą stwierdzenie, że te 3 nowele, to 3 różne oblicza mistrza europejskiego horroru. Różniące się od siebie nie tylko charakterem, ale i jakością, połączone jednak pięknymi, malarsko skomponowanymi kadrami i robiącym równie duże wrażenie scenograficznym przepychem. Solidna porcja rozrywkowego kina, w swoich najsłabszych momentach pocieszna, nieudolna, ale w najlepszych - niezapomniana. Mario Bava udowadnia tu, że potrafi opowiadać z klasą i jajami, a określanie go mianem godnego kolejnych seansów klasyka nie jest żadną przesadą. Nawet, jeśli nie wszystko udało mu się tak, jak to planował. Warto na nierówność Czarnego święta przymknąć oko i wsłuchać się w Borisa Karloffa, także w humorystycznym epilogu, gdzie bawiąc się w wurkulaka ujeżdża sztucznego konia w towarzystwie machającej sztucznymi gałęziami ekipy filmowej, i gdzie z diabelskim uśmiechem żegna się z widzami. Cóż, po burzy nie ma już śladu, przeszła gdzieś bokiem, a zamiast kropel deszczu widzę przez okno zachód słońca. Ale robiła wrażenie. A teraz pójdę zrobić sobie kolację. Kiedy wrócę, będzie znowu ciemno. Idealnie na kolejną porcję włoskiej grozy.

* Słynna pierwsza scena Krzyku Wesa Cravena okazuje się swego rodzaju parafrazą tej noweli. A cały film jej wielkim rozwinięciem/reinterpretacją.