The Lords of Salem (Rob Zombie, 2013)

Wskutek licznych kompromisów, na jakie Rob Zombie musiał pójść z decydentami wielkiej wytwórni, obie części wyreżyserowanego przezeń "Halloween" ucierpiały. "Jedynka" okazała się być stylistycznie niespójna, jakby rozdarta między jego własną interpretacją klasyka Johna Carpentera a oczekiwaniami szerokiej publiczności, "dwójka" zaś, choć niezmiernie interesująca - cechuje się topornością opowiadania. Cała produkcja tejże dylogii zajęła reżyserowi łącznie cztery lata i przebiegała pod znakiem nieustannego stresu. Tęskniąc za większą swobodą twórczą swój najnowszy film aktorski postanowił więc nakręcić wyłącznie dla własnej satysfakcji. Tak oto powstało "The Lords of Salem" - przeciwieństwo współczesnego horroru mainstreamowego i zarazem najlepszy obraz w karierze kontrowersyjnego artysty.

Pomysł na opowieść oscylującą wokół niesławnych procesów czarownic salemskich wpadł panu Z. do głowy niedługo po ukończeniu prac nad pierwszą odsłoną brutalnych polowań Michaela Myersa. Po napisaniu ok. 30-stronicowego scenariusza autor jednak porzucił projekt, aby później rozważać zrealizowanie go w formie powieści graficznej, a następnie przerobić go na piosenkę. I wszystko wskazywało na to, że już nic więcej z tego nie będzie. Pewnego dnia zgłosiło się jednak do niego dwóch producentów odpowiedzialnych za głośne "Paranormal Activity", Jason Blum i Oren Peli, z propozycją realizacji filmu. Wprawdzie z budżetem minimalnym, ale za to bez jakiejkolwiek kontroli z ich strony. "Rób co chcesz, oby tylko to był horror". Oczywiście Zombie długo się nie zastanawiał.

Przygotowanie do napisania scenariusza przyniosło autorowi "The Haunted World of El Superbeasto" nie lada rozczarowanie. Odkrył on bowiem, że efektem procesów w Salem zginęło ledwie kilka kobiet i do tego przez zwykłe powieszenie. Jakże nieefektownie. Nie to, co w Europie, gdzie kobiety mordowano masowo, zwykle poprzez spalenie na stosie, a czasem z dodatkiem w postaci żelaznej maski założonej na twarz. No to może by tak nie trzymać się faktów historycznych i amerykańskich oprawców rzekomych wiedźm uczynić bardziej europejskimi? Zapatrzenie w sądowniczą działalność średniowiecznych mieszkańców Starego Kontynentu dało reżyserowi dużo większe pole do popisu. Jak mawiał Alan Moore (i nie tylko on), "wyobraźnia jest jak mięsień - ćwicz ją, to będzie coraz większa". Biorąc pod uwagę efekt końcowy, Zombie musiał całe dni spędzać na siłowni.

Gwałty, obdzieranie ze skóry, podrzynanie gardeł, miażdżenie czaszek, szatkowanie ciał nabojami, nabijanie ich na jelenie poroża - fundamentem nieomal całej filmografii reżysera jest przemoc fizyczna. Dzika i ekstatyczna, ukazywana w sposób możliwie najbrutalniejszy i tym samym czyniąca kolejne filmy prawdziwie makabrycznymi. Mimo towarzystwa pewnej dozy przebojowości (na poły campowy charakter "Domu tysiąca trupów" czy cięte dialogi w "Bękartach diabła") służąca nie ekscytowaniu widza, lecz brzydzeniu go. I takiej przemocy w "The Lords of Salem" nie uświadczymy. Nie, żeby całkiem obyło się bez makabry - a już tym bardziej bez groteski - ale najważniejszym okazało się wprowadzenie widza w trans. O ile wcześniej Zombie celował głównie w swoistą namacalność fizycznych cierpień kolejnych postaci, o tyle teraz interesowała go materializacja świata koszmarów sennych.

Pierwsza wersja scenariusza przedstawiała się jednak inaczej (niedziwne więc, że wydana została jej książkowa adaptacja, uzupełniająca film). Pierwszym powodem transformacji fabuły była nagła śmierć aktora Richarda Lyncha. Nie było już czasu na zastąpienie go, a przez nieobecność jego postaci niektóre wątki traciły sens. Zostały więc usunięte (łącznie z niektórymi nakręconymi już scenami). Drugim powodem okazało się nazbyt leniwe tempo realizacji. Zombie miał do dyspozycji zaledwie 22 dni zdjęciowe i nie zdążyłby, gdyby nie regularne skracanie i przerabianie scenariusza. Wbrew pozorom nie odbiło się to na jakości "The Lords of Salem", gdyż wyzwoliło tkwiące w artyście pokłady kreatywności. Dosyć tradycyjną opowieść postanowił on uczynić możliwie najbardziej surrealistyczną. Zamiast klasycznego rozwinięcia akcji zaserwował publice niekończący się ciąg snów, z którego nie potrafi wyrwać się mieszkająca we współczesnym Salem bohaterka, z dnia na dzień coraz bardziej niewolona przez powracające zza grobu służki diabła.

Jej tragiczna historia opowiadana jest spokojnym tempem, co wespół z napięciem budowanym poprzez abstrakcyjność, wynikającą z tego psychodeliczną atmosferą oraz - mimo niskiego budżetu - bardzo plastyczną stroną wizualną przywodzi na myśl klasyczne włoskie kino grozy; od gotyckich "Długich włosów śmierci", przez wybrane, zakorzenione w teoriach teatru okrucieństwa utwory Lucio Fulciego, po anty-szablonowe "Inferno". Wpływy te zgrabnie łączą się z paranoidalną depresyjnością rodem ze "Wstrętu" czy "Dziecka Rosemary", jednakże wypadałoby zaznaczyć, że Zombie żadnego z wymienionych tytułów ani nie cytuje, ani nie parafrazuje. Nawet w stopniu minimalnym. I chociaż "The Lords of Salem" niewątpliwie najbliżej jest horrorowi makaroniarskiemu, zapewne niemało widzów będzie miało nieco inne skojarzenia. Tak to bywa z filmami, które są owocem (nie zawsze świadomego) inspirowania się wszystkim tym, co dany autor kocha. A ten przecież kocha X Muzę w całej jej rozciągłości.

Niedoszły twórca "Tyrannosaurus Rex" unaoczniał to zresztą konsekwentnie w swoich poprzednich obrazach. Z jednej strony po części składają się one z tych samych elementów, z drugiej zaś różnią się od siebie stylistycznie i nierzadko cechują się odmiennymi rozwiązaniami. Spośród nich wszystkich "The Lords of Salem" - choć mocno wyróżnia się brakiem wizualnego "brudu", ostrych punktów zwrotnych i silnych postaci męskich - najwięcej łączy z "Halloween II". W tym zaskakująco ambitnym i ciężkim emocjonalnie filmie Zombie stawiał przecież na metafizykę i poetykę snu, po raz pierwszy taką samą wagę przywiązując do bólu fizycznego, co psychicznego. Przekraczał konwencję slashera, aczkolwiek dzięki czujnym oczom producentów nie na tyle, aby zanudzić przeciętnego odbiorcę. Tymczasem w opowieści o zemście czarownic mógł wreszcie w pełni rozwinąć skrzydła. Pozorów realizmu jest więc jeszcze mniej, wyobraźnia autora niemal całkiem podporządkowana została eksplorowanej przez Alicję krainie czarów. Przy "Halloween II" przypominał pięknie śpiewającego, lecz zamkniętego w klatce ptaka. W "The Lords of Salem" po klatce śladu nie ma.

Niestety mimo to filmu doskonałym nazwać nie można (dramat marionetkowej bohaterki z czasem staje się jedynie tłem dla ciągu szalonych wizji, pojawiają się puste zagrywki postmodernistyczne). Jednakże przy wywróceniu klasycznych reguł scenariopisarstwa do góry nogami cechuje się on poziomem wysokim do tego stopnia, że wielkim smutkiem napawa informacja o porzuceniu przez Zombie świata "opowieści z dreszczykiem". I to, jak sam mówi, prawdopodobnie już na zawsze (kolejny planowany przezeń film, "The Broad Street Bullies", opowiadać ma o drużynie hokejowej). Wszak w amerykańskim horrorze ze świecą dziś szukać twórców, których nie interesowałoby robienie filmów pod publikę. "Takie są rzeczy, które lubię - nie dla wszystkich" - mówił Zombie w jednym z wywiadów. - "Ludzie mają [dziś] złudzenie, że wszystko musi być dla wszystkich. Że każda płyta powinna się każdemu podobać, każdy program telewizyjny powinien się każdemu podobać i każdy film powinien się każdemu podobać. Ale w ten sposób wszystko staje się nijakie". Amen.